Het spel van de populist

Het spel van de populist leest als een politieke thriller waarin je al die tijd zelf figurant bleek. Bas Erlings neemt je mee achter de schermen van campagnes, naar ruimtes waar slagzinnen worden gekneed en emoties gemeten. Hij doet dat zonder opsmuk: geen wraakverhaal, geen memoir met sappige roddels, maar een klinische ontleding van hoe populisten het brein bespelen. Vanaf het eerste hoofdstuk voelde ik de ongemakkelijke mix van fascinatie en onrust. Hij beschrijft de oneliner als een wapen, laat zien hoe het slachtofferverhaal werkt, en verklaart waarom een geschokte factcheck meestal te laat komt. Het resultaat is een handleiding waarmee je nooit meer naïef naar een verkiezingsdebat kijkt.

Erlings’ ervaring als campagnestrateeg voor Mark Rutte geeft gewicht aan zijn observaties. Hij weet hoe het voelt om met een team tot diep in de nacht te fine-tunen op één zin. Hij kent de valkuilen, de verleiding van simplificatie en het succes dat daaruit voortkomt. In dit boek kruipt hij in de hoofden van populisten om hun “script” te ontleden: eerst het probleem framen, dan een vijand aanwijzen, daarna de massa ophitsen met een emotionele belofte. Ik merkte dat ik passages markeerde alsof ik colleges gedragseconomie volgde. Het is confronterend om te lezen hoe voorspelbaar we zijn wanneer angst of woede wordt aangewakkerd.

Wat het boek sterk maakt, is dat Erlings het niet laat bij analyse. Hij koppelt iedere stap aan concrete strategieën voor journalisten, politici en zelfs kiezers. Hoe ontmasker je een valse tegenstelling? Hoe voorkom je dat je de agenda van de populist blijft volgen? Hij pleit voor traagheid in een vak dat draait op snelheid, voor nuance in een tijdperk van oneliners. Dat klinkt paradoxaal, maar hij toont aan dat het werkt als je het gedisciplineerd inzet. De anekdotes uit Den Haag en internationale voorbeelden geven het boek bovendien vaart; ik voelde me soms een vlieg op de muur tijdens mediatrainingen en crisisvergaderingen.

Na de laatste bladzijde zat ik nog even met een kop kamillethee (die inderdaad weinig kalmerend bleek) te staren naar het nieuws. Het script dat Erlings beschrijft, zag ik ineens overal. Vervelend? Ja. Nuttig? Nog veel meer. Dit boek maakt je niet cynisch, het maakt je bewuster. Het leert je dat democratie niet vanzelf overeind blijft en dat wij, met onze clicks en verontwaardiging, soms de beste bondgenoten van populisten zijn. Verwacht geen eenvoudige oplossingen, wel concrete handvatten en een stevige reality check. “Nog één hoofdstuk” werd uiteindelijk “nog één speech analyseren”, want kennis smaakt beter dan opgeklopt drama.